|
|
Przygotowanie suki
Jeśli planujemy powiększyć psią rodzinę, a nasza suka
spełnia wszystkie warunki stawiane sukom hodowlanym wewnątrz Związku
Kynologicznego w Polsce, trzeba się przygotować do krycia. Należy zadbać o sukę
i jej zdrowie, co składa się w sumie z szeregu banalnych czynności, które w tym
okresie są szczególnie ważne, i dla efektywności krycia, i zdrowia suki i
przyszłych szczeniąt:
BADANIE
Na miesiąc przed spodziewaną cieczką warto poddać sukę badaniu
ginekologiczno-położniczemu (zwłaszcza młode suki przed pierwszym kryciem) aby
skontrolować, czy przypadkiem u przyszłej matki nie występują wady anatomiczne w
obrębie pochwy, utrudniające lub nawet uniemożliwiające krycie. Warto badać
także starsze suki, jeśli poprzednie krycie było nieudane lub obserwujemy u suki
patologiczny wypływ z dróg rodnych.
Wśród przyczyn braku odruchu tolerancji suki wobec reproduktora za najważniejsze
- oprócz zaburzeń behawioralnych (zachowania) - uchodzą zwężenia i zrosty w
obrębie pochwy, zazwyczaj łatwe do stwierdzenia bez skomplikowanych narzędzi czy
badań w każdym prawie gabinecie weterynaryjnym.
SZCZEPIENIA
Przed kryciem należy zajrzeć do książeczki szczepień - jeśli suka ponad rok nie
była szczepiona przeciwko parvowirozie, chorobie Rubartha czy nosówce (typowe
szczepionki to Nobivac DHP, Nobivac DHPPi, Duramune Max 5) to warto ją
doszczepić, by zapewnić odpowiednią szczeniętom ilość przeciwciał w siarze.
Szczepienie należy wykonać najpóźniej 2-3 tygodnie przed kryciem. Ponieważ
szczepionki dostępne na polskim rynku zawierają zazwyczaj żywe atenuowane
szczepy wirusa, producenci większości szczepionek zabraniają szczepienia suk
ciężarnych. Szczepienie żywymi szczepionkami daje bardzo wysokie miano
przeciwciał (a zatem lepszą odporność i suki, i jej szczeniąt) ale jednocześnie
ma, niestety, negatywny wpływ na rozwój płodów.
ZWALCZENIE PASOŻYTÓW WEWNĘTRZNYCH I ZEWNĘTRZNYCH
Nie zapomnijmy by przed kryciem pozbyć się pcheł i zabezpieczyć sukę przed tymi
nieproszonymi lokatorami w okresie ciąży i odchowu młodych. Warto zabezpieczyć
sukę jakimś preparatem długo działającym np. Frontline, lub tańszy a nie mniej
skuteczny polski Sabunol. Zapobieganie inwazji pcheł jest istotnym elementem
uniknięcia inwazji pasożytów wewnętrznych, gdyż pchły stanowić moga źródło
zakażenia tasiemcem. Suka może zarazić szczenięta pasożytami wewnętrznymi
laktogennie (szczenięta zakażają się pijąc mleko matki) nicieniami w tym także
glistą psią. Zarazić się nią maluchy mogą zarówno w okrtesie ciaży, drogą
śródmaciczną, jak i poprzez mleko.
U psów istnieje zjawisko larwy drzemiącej. Suka zaraża się glista psią przez
zjedzenie jaj inwazyjnych, które potrafią przedostać się do narządów
wewnętrznych (nerki, wątroba) lub tkanek mięśni przepony i międzyżebrowych i tam
pozostają, oczekując na lepszy moment do zakażenia organizmu żywiciela. Larwy
drzemiące zostają uaktywnione poprzez hormony ciążowe i po wędrówce naczyniami
krwionośnymi wnikają przez łożysko do płodów. (Odbywa się to w ostatnim tygodniu
ciąży.) W efekcie nawet najstaranniejsze odrobaczanie suki przed kryciem nie
gwarantuje nam, że szczenięta będą absolutnie wolne od glist, ale warto ryzyko
zarobaczenia płodów zasadniczo zmniejszyć.
W celu uniknięcia inwazji śródmacicznej oraz zarażenia szczeniąt po urodzeniu (laktogennie)
należy odrobaczyć zarówno sukę, jak i psa-reproduktora (!) przed kryciem. Sukę
należy ponownie odrobaczyć na 14 dni przed porodem i dwukrotnie po porodzie.
Możliwe jest zapobieganie inwazji śródmacicznej i laktogennej szczeniąt poprzez
długotrwałe podawanie sukom fenbendazolu (np. Panacur ) Preparat ten stosuje się
codziennie w dawce 25-50 mg/kg wagi ciała suki od 40 dnia ciąży do porodu.
ŻYWIENIE
O prawidłowe żywienie suki należy zadbać jeszcze przed kryciem, bo przyszła
matka musi być w idealnej kondycji. Okres ciąży to nie czas na odchudzanie czy
tuczenie suki! Przekarmione suki wykazują zakłócenia w przebiegu rui (opóźniona
ruja, słabo wyrażona ruja lub nawet jej brak), a co za tym idzie mogła pojawić
sie kłopoty, i to zarówno w płodności jak i w przebiegu samego porodu. Suki
przekarmione, otłuszczone mają problemy z porodem. Często poród u suk przesadnie
odkarmionych kończy się interwencją lekarską i cesarskim cięciem. Podobnie
niewskazana jest przesada w drugą stronę - suki niedożywione rodzą drobne, słabe
szczenięta i mało liczne mioty. Zaniedbane suki mają skłonność do zaburzeń
poporodowych, takich choćby jak rzucawka (tężyczka, eklampsja) czy obniżona
mleczność. Na płodność suk i żywotność szczeniąt mają także wpływ niedobory
jakościowe - brak określonych substancji czy pierwiastków w diecie suki. I tak
znaczący wpływ na płodność i plenność suk ma zawartość białka w karmie
(zawartość węglowodanów i tłuszczy odgrywa mniej istotną rolę). Pamiętajmy
jednak, że spożywanie przez suki w czasie ciąży większych ilości tłuszczu bez
równoczesnego dodatku węglowodanów znacznie zmniejsza przeżywalność szczeniąt!
Niedobór białka powoduje powstanie u zwierząt niepłodności głównie w następstwie
niedoborów jakościowych i ilościowych aminokwasów, których organizm suki nie
jest sam wytworzyć z przebudowy karmy. Niedobór fosforu powoduje występowanie
"cichej rui" czyli słabo wyrażonej lub w ogóle niewidocznej rui oraz ma wpływ na
nieprawidłowy przebieg cyklu płciowego suki (przesuniecie lub zaburzenie
cieczki). Obniżenie zawartości fosforu w dziennej dawce pokarmowej może
powodować obniżenie się średnich wartości wskaźnika zapładnialności o 50%.
(Optymalny stosunek wapnia do fosforu w diecie suk powinien wynosić od 0,8-1,0).
Ważną rolę w regulacji procesów rozrodczych pełnią m.in. jod i mangan. Niedobór
tych pierwiastków pływa negatywnie na gospodarkę wapniem i na przemiany
metaboliczne lipidów. Niedostatek tych pierwiastków może powodować zaburzenia
reprodukcji np. bywa przyczyną zamierania zarodków.
Witaminy, które maja największy wpływ na prawidłowy przebieg cyklu płciowego to
witaminy rozpuszczalne w tłuszczach - A, D i E. Witaminy A i E nazywane są
witaminami nabłonków. Niedobór witaminy A i witaminy E może powodować brak rui,
nieprawidłowy przebieg cyklu, obumieranie zarodków, ronienia, a później także
zatrzymanie łożyska albo poporodowy bezwład (atonię) macicy. Niedostatek
witaminy D, odpowiedzialnej za gospodarkę wapniową zarówno w organizmie matki
jak i płodów, grozi demineralizacją kośćca matki i nieprawidłowym kształtowaniem
się szkieletów płodów.
Dojrzewaniu komórek jajowych i owulacji w okresie cieczki sprzyja niewielkie
zwiększenie(tylko o 10%) dziennej dawki pokarmowej, a zwłaszcza jej części
tłuszczowej. Jeśli dojdzie do krycia i zapłodnienia komórek jajowych a w efekcie
- ciąży, należy ponownie zmniejszyć dawkę żywieniową i żywić ciężarną sukę
zgodnie z jej normalnym zapotrzebowaniem bytowym, tak jakby nie była ciężarna.
Dawkę żywieniową zwiększamy z powrotem dopiero od 3 tygodnia ciąży.
OKREŚLENIE TERMINU KRYCIA
Wyznaczanie optymalnego terminu krycia przeprowadzone jest zwykle w
następujących sytuacjach:
zaburzenia płodności suk ( wcześniejsze "puste krycia")
nieprawidłowe cykle płciowe:
"podwójna cieczka"
wczesne bądź późne owulacje
słabo wyrażone symptomy cieczki ( "cicha ruja")
cykle nieowulacyjne (obniżenie poziomu hormonu lutenizujacego LH)
wykorzystanie nasienia konserwowanego
inseminacja nasieniem świeżym
kojarzenie z psem o obniżonej płodności
brak objawu tolerancji samca
transport suk do krycia
CYKL PŁCIOWY SUKI
Odstęp między cieczkami czyli okres międzyrurowy trwa u psów od 22 do 47
tygodni. W ciągu roku występują zatem u suk jedna, dwie lub nawet trzy cieczki.
Długość okresu międzyrujowego jest zależna od rasy jak i cech osobniczych.
Wyjątkowo długi jest okres międzyrujowy jest u greyhoundów (średnio 8,3
miesiąca), boston terierów, basenji, zaś u niektórych ras pierwotnych - takich
jak np. pies grenlandzki czy lundehund - za normalne przyjmuje się wystąpienie
tyko jednej cieczki w roku. U owczarków niemieckich odstęp pomiędzy cieczkami
często wynosi niewiele ponad 3-4 miesiące. Okres międzyrujowy może być
przedłużony - nieznacznie! - poprzez przebytą ciążę. Wydłuża się on też u suk
starszych i traci regularność.
Cykl rujowy suki dzielimy na 4 okresy:
1) Okres przedrujowy (proestrus ) charakteryzuje się obrzękiem i przekrwieniem
sromu, krwistą wydzielina ze szpary sromowej. Okres przedrujowy trwa średnio 9 -
10 dni (wahania od 3 do 15 dni).
Z biegiem wymienionego okresu wydzielina powoli jaśnieje i przybiera charakter
rzadkiego i jasnoczerwonego śluzu. W tym okresie zwiększa się częstość oddawania
moczu przez sukę. W okresie przedrujowym psy interesują się suką, lecz suka nie
przyjmuje samca.
2) Okres rujowy (oestrus) zwany także okresem rui właściwej. Wśród
charakterystycznych cech oestrus widać, że srom wiotczeje i wydzielina pochwowa
staje się jaśniejsza (przybiera kolor różowawy lub nawet słomkowy) i mniej
obfita. Czas trwania rui właściwej (tzw. okres tolerancji) wynosi ok. 5- 9 dni.
W okresie oestrus dochodzi do owulacji najczęściej w ciągu 4 dni od rozpoczęcia
fazy oestrus. Owulacja jest poprzedzona wyrzutem (gwałtownym wzrostem poziomu)
LH, hormonu luteinizującego. (wyrzut LH jest wykorzystywany do ustalenia
optymalnego dnia krycia i terminu porodu) Owulacja trwa najczęściej 1 - 2 dni,
licząc od początku rui właściwej (czyli od wyrzutu LH). Dojrzewanie oocytów po
owulacji do stadium gotowości do zapłodnienia trwa następne 48-72 godziny, zaś
dojrzały oocyt jest zdolny do zapłodnienia przez kolejne 2-3 dni. Tak więc
gotowe do zapłodnienia oocyty będą w jajowodzie od 4 dnia cyklu rujowego
liczonego od wzrostu poziomu LH.
3) Okres porujowy (dioestrus). Rozpoczyna się z dniem ustania objawów akceptacji
samca. Charakterystyczne dlań jest ustąpienie obrzęku sromu, a także zanik
wypływu z dróg rodnych typowego dla proestrus i oestrus. Okres ten trwa 56-58
dni u samic ciężarnych, zaś u suk nie ciężarnych trwa dłużej 60-100 dni.
4) Okres międzyrujowy (anoestrus) wynosi od 4 do 10-12 miesięcy.
KRYCIE
Moment akceptacji samca przez sukę (odruch tolerancji) a także zmiany zachodzące
w wyglądzie sromu i charakter wypływu z dróg rodnych mogą być - i w praktyce
hodowlanej wciąż jeszcze jest najczęściej - podstawą do określenia terminu
krycia lub sztucznego unasiennienia.
Owulacja u suk odbywa się w różnym czasie w stosunku do początku proestrus, gdyż
u suk komórka jajowa nie jest od razu gotowa do zapłodnienia. Do zapłodnienia
może dojść pomiędzy drugim a piątym dniem po owulacji po zakończeniu dojrzewania
oocytu. W okresie oestrus rui właściwej zmniejsza się obrzęk sromu a wydzielina
z dróg rodnych staje się jaśniejsza i mniej obfita. Suka zazwyczaj wtedy zaczyna
dopuszczać do siebie samca i jest generalnie zainteresowana psami. Jeśli nie
korzystamy z innych metod określania terminu owulacji - krycie suki można
rozpocząć 4 dni po zauważeniu tych objawów.
Należy jednak pamiętać, iż niektóre suki w okresie rui wykazują szczególną
tolerancję lub awersję do określonych reproduktorów. Są suki, które w fazie rui
właściwej w ogóle nie pozwalają się pokryć lub nie wykazują typowych zmian w
obrębie zewnętrznych narządów płciowych (np. obrzęku warg sromowych czy wypływu
charakterystycznej wydzieliny). Wielu właścicieli suk wyznacza termin krycia
obliczając dni od początku proestrus. Nie jest to właściwe, bo owulacja
występuje w różnym czasie od początku proestrus. U dużej części suk owulacja ma
miejsce koło 12 dnia od rozpoczęcia proestrus, ale część suk owuluje juz 5 dnia,
a część nawet 30 dni od rozpoczęcia proestrus. Tak więc krycie suki pomiędzy 11
a 14 dniem może nie dawać rezultatu.
Nieco skuteczniejszą metodą określania optymalnego dnia krycia jest waginoskopia
lub wziernikowanie.
W nabłonku pochwy zachodzą zmiany w zależności od wahań stężeń hormonów we krwi.
W trakcie rui dochodzi do przerostu ściany pochwy. Ocena stopnia przerostu
ściany pochwy oraz rozplemu wyściełającego ją nabłonka jest pomocna przy
wyznaczaniu okresu płodnego u suki. Od 3 do 5 dnia cyklu płciowego w obrębie
pochwy u suk dochodzi do charakterystycznego ukształtowania się błony śluzowej,
zmieniającej kolor i kształt w miarę przechodzenia przez sukę poszczególnych faz
cyklu rujowego.
Określanie terminu owulacji metodami laboratoryjnymi jest bardzo istotnym
uzupełnieniem obserwacji suki i badania klinicznego, ponieważ u części suk nie
występują wyraźne zmiany zachowania się w czasie rui - Akceptacja samca może
trwać przez całą cieczkę lub suka może nie wykazywać wcale akceptacji. Dlatego
warto jest ustalając moment owulacji skorzystać z co najmniej dwóch metod
ustalania optymalnego dnia krycia.
BADANIE CYTOLOGICZNE POCHWY
Badanie wymazu z pochwy pozwala na dokładne i skutecznie określenie terminu
krycia. Badanie cytologiczne umożliwia śledzenie zmian w obrębie pochwy
właściwej suk, a w szczególności jej błon śluzowych, do których to zmian
dochodzi pod wpływem zmieniającego się stężenia estrogenów. Optymalny okres
krycia ustalony na podstawie wymazu pochwowego warto potwierdzić badaniem
waginoskopowym lub badaniem stężenia hormonów.
TESTY HORMONALNE
Stężenie progesteronu w surowicy (osoczu) krwi jest czułą i precyzyjną metodą
wyznaczania terminu krycia.
a. Testy półilościowe ELISA (np. Target, Ovucheck, ICG, BVT - dostępne w
lecznicach weterynaryjnych)
Dostępne testy ELISA specyficzne dla suk pozwalają na określenie stężenia
progesteronu w zakresach 0-1ng/ml, 1-2.5ng/ml, 2,5-8ng/ml i powyżej 8ng/ml.odczyt
uzyskujemy na podstawie barwy. Jeśli w pierwszym badaniu uzyskamy wynik 0-1ng/mla
w drugim 1-2,5ng/ml znaczy to, że w czasie między jednym a drugim badaniem miał
miejsce wyrzut LH (jest to zerowy dzień cyklu)
b. Poziomy progesteronu metoda RIA w laboratorium medycznym.
Dynamikę zmian stężenia progesteronu można także przeprowadzać w oparciu o
badania wykonywane w laboratorium medycznym. Badanie takie jest obarczone
błędem, ale jest to niewielki błąd powtarzalny w każdym badaniu. Istotne jest
stwierdzenie dnia podwyższenia progesteronu, ponieważ świadczy to o wylewie LH.
Wskazane jest przed rozpoczęciem badania stężenia progesteronu przeprowadzić
badanie cytologiczne w celu określenia fazy cyklu.
Optymalny okres zapłodnienia przy kryciu naturalnym przypada na 2-5 dni po
ustaleniu momentu rozpoczęcia wzrostu stężenia progesteronu. (Optymalny okres
unasienniania nasieniem rozmrożonym 4-7 dzień cyklu płciowego, czyli nieco
później!). Wartości bezwzględne poziomu progesteronu wahają się dość znacznie u
różnych osobników, co utrudnia interpretację wyników. Dlatego powinno badać się
dynamikę wzrostu stężenia, a nie ograniczać się do jednokrotnego określenia
stężenie progesteronu.
Stężenie hormonu luteinizującego LH w osoczu (surowicy) krwi
Maksymalne stężenie LH (dzień 0 cyklu) średnio 20 ng/ml. Wylew LH trwa od 24 do
72 godzin. Krótki czas trwania wylewu dyktuje konieczność codziennych pomiarów.
Szczyt LH ma miejsce ok. 2 dni przed rozpoczęciem owulacji, a zatem pozwala z
bardzo dużym prawdopodobieństwem obliczyć właściwy dzień krycia.
OPORNOŚC ŚLUZU POCHWOWEGO
Oporność śluzu pochwowego jest osobniczo różna i dlatego nie sposób powiedzieć
przy jakiej bezwzględnej wartości oporności śluzu należy kryć sukę. W czasie
okresu przedrujowego dochodzi do wzrostu oporności śluzu pochwowego. Tuz przed
owulacją obserwujemy szczyt oporności śluzu.
Optymalnym terminem krycia suki, ustalanym za pomocą tzw. aparatu Dramińskiego,
jest początek gwałtownego spadku wartości oporności, który występuje tuż po
szczycie. Na krzywej mierzonych wartości widać też często występujący tak zwany
fałszywy szczyt, który pojawia się przed prawdziwym szczytem. Łatwo go
rozpoznać, ponieważ występuje przy znacznie niższych wartościach. W czasie
prawdziwego szczytu oporność wynosi z reguły powyżej 550 jednostek, zaś w czasie
fałszywego szczytu ok. 300 jednostek.
* Pozostałe metody określania najlepszego terminu krycia - poprzez badanie
poziomu glukozy we krwi czy w śluzie pochwowym albo przez określanie pH śluzu
pochwowego -są bardzo mało miarodajne i w praktyce hodowlanej po prostu
nieprzydatne.
Autor Katarzyna Mierzwa |
|